Bastides

De middeleeuwen in ZW-Frankrijk zijn geen onbeschreven blad, er gebeurde nogal wat tussen 1150 en 1350.

terugdringing van de Moren, wat uiteindelijk leidde tot de Reconquista(herovering van Spanje op de Moren).

zes kruistochten tegen de Islam (Palestina).

twee kruistochten tegen de Katharen (Frankrijk).

de honderdjarige oorlog Frankrijk-Engeland.

een explosieve Romaanse kerkenbouw.

een voortzetting van kerkenbouw in de Gotische stijl.

de bouw van bastides.

het woord bastide komt men regelmatig tegen op de landkaart

Bastides zijn de verdedigbare steden uit de middeleeuwen (gesticht tussen 1222-1373). Ze zijn in zuidwest-Frankrijk te vinden. De oudste bastide (1222) is Cordes (Tarn).

Henri Plantagenet (1133-1189) huwde in 1152 Eleonora van Aquitaine. Toen hij als Henri II in 1154 koning van Engeland werd, begonnen de problemen. Hij was ook leenheer van Aquitaine en daardoor werd Engels bezit in Frankrijk verworven.

Tussen Middellandse Zee en Atlantische Oceaan werd toen de macht verdeeld door de koning van Aragon, de graaf van Toulouse, de koning van Engeland en de hertog van Guyenne.
De Franse koningen hebben hun invloed in dit gebied langzaam maar zeker versterkt.

Er ontstond een eeuwen durende machtstrijd tussen de Engelse en de Franse koningen, die uiteindelijk overging in de Honderdjarige Oorlog (1337-1453). Bij deze Honderdjarige Oorlog, die meer dan honderd jaar duurde, is de rol van Jeanne d’Arc vooral bekend geworden.
Op diverse plaatsen, verspreid door het land, werden bastides (verdedigbare steden) gevestigd. De bevolking daarvan kreeg speciale privileges.
Verschillende gemeenten hebben in hun naam het woord bastide. Deze zijn in het verleden dan ook als bastide opgebouwd. Vele andere gemeenten zijn eveneens als bastide gesticht, ook al is dat niet in de plaatsnaam te herkennen.
Niet alleen in de naam is bij veel gemeenten geen herkenning te vinden, maar ook de andere kenmerken zijn soms niet of nauwelijks meer waarneembaar bij verscheidene oude bastides in Sud-Ouest.

Vaak was voor een bastide de plaats in het landschap zo gekozen dat deze zich gemakkelijker laat verdedigen. Zo koos men bij de stichting vaak voor een heuvel, een plateau of een rivieroever.

Montesquieu-Volvestre

De bastides werden opgebouwd volgens een vast concept. Deze onderscheiden zich door een regelmatig, bijna altijd rechthoekig stratenpatroon, zoals dat bij de Romeinen al bekend was. Een bastide werd meestal gebouwd met in het hart een plein met een centrale functie. Daarop staat vaak een markthal. De panden rondom het plein zijn bijna altijd winkels. In veel gevallen bevindt zich voor die winkels een arcaden-galerij.

De kerk, die in dit concept minder belangrijk was, staat dan ook niet altijd aangrenzend aan dit centrale plein. Vrij veel bastides waren ommuurd en ook de kerk werd soms verdedigbaar opgebouwd.
Kerken hadden wel vaak een functie bij het verdedigen van de bastide. Bij de verdediging van de bastide kon, vanwege zijn hoogte, de kerktoren van belang zijn. Men kon vanaf de toren de omgeving overzien. Zo kon men in Montesquieu-Volvestre, vanaf de toren, contact onderhouden met omliggende burchten.
Kerken hadden wel eens een soort functie als een donjon. Daarom doen een aantal van de kerken zowel als kerktorens een beetje plomp aan, zoals dat ook in Montesquieu-Volvestre het geval is.
Ook de kerkklok kon worden gebruikt. Daarmee was een duidelijk signaal, hoorbaar tot ver in de omgeving, af te geven.

Ook de kerkleiders moesten bescherming bieden aan de inwonenden van hun gebied. Landstreken waren verdeeld in kleinere eenheden.
Destijds waren er kerkelijke heren, of wereldlijke heren die een bepaald gebied beheersten.

Aan de grenzen van rechtsgebieden, finages op een kruispunten van wegen bevindt zich zeer frequent nog een kruis. Dat markeerde het begin van het gebied van de kerk. In feite gaf het de reiziger aan dat hij op kerkelijke grond binnenkwam. Ook een eventuele agressor wist dat de heer van dit gebied geen man met een leger was, die tegen hem ten strijde zou trekken. Belangrijke gebieden worden heden nog herkend door hun kenmerkende naam: La Salvetat, La Sauve of Saint ..., naar een heilige.

Huwelijk en politiek lijken onlosmakelijk in de twaalfde/dertiende eeuw. Grenzen wisselden in de middeleeuwen gemakkelijk.

zo trouwt de graaf van Toulouse met Constance, de dochter van Lodewijk VI.

de dochter van Henri Plantagenet huwt met Raimond VII, graaf van Toulouse.

de zoon van Lodewijk VIII huwt met Jeanne van Toulouse, de dochter van Raymond VII.

Het zijn maar drie voorbeelden van een intrigerend web van relaties en al die huwelijken hebben geleid tot erfopvolging, waardoor grenzen werden verlegd.

Voor belasting innen bij het verhandelen van grondstoffen, goederen en levende have, waren de bastides geëigende plaatsen. Inhoudsmaten, tonnen en weegschalen werden gebruikt voor het bepalen van de te betalen belasting.
Privileges werden gebonden aan de grond en inwoners, maar waren niet persoonsgebonden. Oude privileges en gewoonten leven nog steeds in sommige bastides.

Wie goed rondkijkt herkent overal in deze omgeving bastides. De meeste gemeenten zijn zodanig uitgebreid dat alleen het centrum van veel huidige gemeenten als de voormalige bastide kan worden aangemerkt. Ook de plaats van de poorten zijn vaak nog terug te vinden.